VMM beloont klimaatbestendige projecten op Openbaargroen-Awards

Nieuw label ‘Klimaatbestendig Project’

Op 14 december 2023 werden de Openbaargroen-Awards uitgereikt in Antwerpen. Initiatiefnemer VVOG (Vereniging voor Openbaar Groen) kent prijzen toe aan recente, vernieuwende en impactvolle openbaargroenprojecten gerealiseerd door steden en gemeenten, in 11 verschillende categorieën. De wedstrijd is goed ingeburgerd bij lokale besturen: afgelopen zomer bezocht de vakjury 154 projecten, voorgedragen door 90 Vlaamse gemeenten. Nieuw dit jaar is het label voor ‘Klimaatbestendig Project’ in samenwerking met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Het label beloont groenprojecten die weerbaar ingericht zijn om de effecten van klimaatverandering niet alleen vandaag maar ook in de toekomst tegen te gaan. Vertegenwoordigers van de VMM jureerden bij een reeks terreinbezoeken.

Wat maakt een project klimaatbestendig?

Een klimaatbestendige omgeving slaagt erin de effecten van klimaatverandering op te vangen en de impact ervan op inwoners, natuur of landbouw te milderen en zelfs tegen te gaan. De effecten kennen we allemaal: denk maar aan hevigere regenbuien, extremere droogte en hittegolven. Een klimaatbestendig project heeft aandacht voor deze drie aspecten door ervoor te zorgen dat:

• het hemelwater lokaal opgevangen, hergebruikt en/of gebufferd wordt, zodat de locatie minder kwetsbaar is voor wateroverlast
• het hemelwater de kans krijgt om ter plaatse te infiltreren, zodat het grondwater wordt aangevuld en de omgeving minder kwetsbaar is voor droogte
• er voldoende bomen voorzien worden zodat omwonenden en bezoekers boomschaduw kunnen opzoeken ter verkoeling op hete dagen

Waar mogelijk zorgt zo’n project er ook voor om de impact in de ruimere omgeving van het projectgebied te milderen op lange termijn.

12 projecten vallen in de prijzen

Voor de Openbaargroen-Awards kende de vakjury het nieuwe label ‘Klimaatbestendig Project’ toe aan 12 van de 76 ingediende groenrealisaties. Op de finaledag werden de laureaten in de bloemetjes gezet door de lokale adviseurs klimaatadaptatie van de VMM. Ze ontvingen een award, namelijk een bord dat ze kunnen aanbrengen bij het project, en een geldprijs geschonken door de VMM. Proficiat aan de gemeenten Oostende, Brugge, Gent, Sint-Gillis-Waas, Zaventem, Antwerpen, Bornem, Heusden-Zolder, Peer en Bocholt met hun knappe realisatie!

De klimaatadaptieve reflex van de stad Brugge

De stad Brugge kaapte heel wat prijzen weg: naast een eervolle vermelding in de categorieën ‘Buurtgroen’ en ‘Wijkpark’, werd ze laureaat in de categorie ‘Landschapsinrichting’ en kreeg ze de labels ‘Klimaatbestendig Project’ en ‘PLUSgroen’ voor telkens 2 projecten. Daarenboven ging de prijs voor de Groenaannemer-award naar de aannemer van een Brugs project én werd de stad Brugge uitgeroepen tot ‘Bijenvriendelijkste gemeente van Vlaanderen’ in de categorie steden met meer dan 40.000 inwoners. Wij spraken met één van de laureaten van het nieuwe label, namelijk met de schepen van openbaar domein, financiën en eigendommen van de stad Brugge, Mercedes Van Volcem.

VMM: “Het is de eerste keer dat de VVOG en VMM een label voor klimaatbestendige projecten uitreiken. Wat vinden jullie van deze nieuwe wedstrijdcategorie?”

“Het is heel positief dat deze nieuwe categorie erbij gekomen is. Voorbeeldprojecten die klimaatrobuust zijn, moeten meer in de kijker gezet worden. Het zou een uitgangspunt moeten zijn bij de heraanleg van het openbaar domein, met als belangrijke reflex om de gevolgen van klimaatuitdagingen zoals wateroverlast, droogte en hittestress lokaal in te perken.”

“Bewustwording rond het thema is heel belangrijk. Het is goed dat hemelwater bijvoorbeeld een tijdje kan stagneren en zo traag kan infiltreren in de bodem in plaats van ‘meer gangbare’ technieken zoals drainage toe te passen. Klimaatbestendig mag niet de polemiek zijn om een keuze te maken tussen droge en natte gebieden, schaduw en zonniger plekken. Daarvoor zijn dergelijke erkenningen, eyeopeners.”

VMM: “Hoe belangrijk is het voor jullie om met twee projecten het nieuwe label ‘klimaatbestendig project’ binnen te halen? Motiveert dit jullie om meer in te zetten op klimaatbestendige ruimte in de toekomst en waarom?” 

“Het winnen van de award geeft energie om door te gaan met deze manier van ontwerpen. De weg naar klimaatbestendige projecten is niet altijd eenvoudig, maar zo’n erkenning geeft wel aan dat alle inspanningen geloond hebben. En het zet de trend om zo verder te doen.”

VMM: “Wat zijn volgens jullie de succesfactoren van deze inspirerende groenprojecten? Werd er doelbewust gekozen om jullie projecten klimaatbestendig te maken of was dit een bijkomend voordeel?”

“Succesfactoren in beide projecten zijn de mooie locatie met de beschikbare ruimte om het project uit te voeren en het vernieuwende karakter van de ontwerpen. We hebben er heel bewust voor gekozen om van bij het begin de klimaatbestendige kaart te trekken. Zo gebruikten we de klimaatadaptatietools van VMM bij het uitwerken van de ontwerpen.”

“Een belangrijk aspect bij het ontwerpen van publieke ruimte (in dit geval: de open ruimte) is om het project zo goed mogelijk in te schalen in de natuurwaarden en waar dat kan, de draagkracht te vergroten. Dat alles draagt bij tot klimaatbestendige publieke ruimte.” 

VMM: “Zijn er nog andere klimaatbestendige plannen of projecten die in de pijplijn zitten? Wat voor projecten zijn dat juist?”

“We werken de projecten steeds uit volgens de geldende voorschriften van hemelwaterverordeningen, beschikbare data voor oppervlaktewater enzovoort. Dat betekent ook dat er enige creativiteit nodig is om met dergelijke regels om te gaan binnen de contouren van een investeringsproject. Vaak betekent dat compromissen sluiten om thema’s als mobiliteit, groen, water, gebruiksgemak met elkaar te kunnen combineren. Harde keuzes om ‘anders’ te ontwerpen kunnen aangegeven worden door de administratie en al dan niet bevestigd door het beleid.” 

VMM: “Jullie zetten ook sterk in op vergroening en bij-vriendelijkheid, waarom? Hoe is dat zo gegroeid?”

“Stad Brugge heeft een uitmuntend bomenbeleid en moedigt haar inwoners zelfs aan om bijenbomen te planten in hun eigen tuinen. We bieden gratis bijeneducatie aan in alle Brugse scholen, waarbij zij zich actief inzetten om tegels te vervangen door bijenplanten. Daarnaast brengen we wilde bijensoorten in kaart om het beheer en de ontwikkeling van natuurgebieden te bevorderen.”

“Onder de noemer "Bijvriendelijk Brugge" behandelen we verschillende thema's, waaronder de uitbreiding en versterking van de drie groengordels, het behoud van oude en de aanplant van nieuwe bomen en de aanpak van hittestress door ontharding. Het Brugs Bijenplan heeft concrete doelstellingen verwezenlijkt, zoals het in kaart brengen van hotspots voor wilde bestuivers en het verbeterd beheer van stadstuinen. Met maar liefst 111 soorten, waarvan 14 zeldzaam, zijn de resultaten veelbelovend.”

VMM: “Tot slot: Vinden jullie dat klimaatbestendigheid een prioriteit moet zijn (in ontwerpen, beleidsvoering…)? Welk advies zouden jullie geven aan andere lokale besturen die hun project klimaatbestendig willen maken?”

“Klimaatbestendige projecten zouden prioriteit moeten krijgen, mét noodzakelijke investeringen om de stad leefbaar en veilig te houden. Ons advies naar andere lokale besturen is dan ook: zet in op vernieuwing en maak gebruik van de klimaatadaptatietools!”

Klimaatbestendig project in de kijker: Maaike Kerrebroeckpark in Brugge

In een woonwijk nabij het Brugse centrum, bevindt zich het klimaatbestendig park Maaike  Kerrebroeck. De adaptatietools van het VMM Klimaatportaal gaven aan dat de omgeving hier in de toekomst te maken kan krijgen met significante wateroverlast en de impact van hitte en droogte. In overleg met de bewoners is de grijze buurt omgevormd tot een groene oase met veel infiltratiemogelijkheden en boomschaduw.

Bij de aanleg van het park is de verhardingsgraad zo laag mogelijk gehouden en waar mogelijk is bestaande verharding verwijderd. Naast de afwateringsgracht – die voorheen ingebuisd was – werden twintig wilgen aangeplant, uitermate geschikt als bomen in een natte omgeving. De zone rond de gracht heeft bovendien een multifunctioneel karakter. De oorspronkelijk opgehoogde gronden werden deels terug verlaagd en ingericht met zitmuren. Zo kan de zone in de zomer fungeren als beleefplek, maar in de winter ook dienst doen als buffer bij overvloedige neerslag. Deze infiltratie-ingrepen gaan zowel wateroverlast als verdroging tegen in de ruimere omgeving.. Om de hittestress te minimaliseren, werden er naast de wilgen nog 21 andere bomen aangeplant verspreid over het gebied. 

Een mooi voorbeeld van een project dat niet alleen bescherming biedt tegen de gevolgen van klimaatverandering, maar ook een aangename, koele omgeving voor de buurtbewoners creëert om in de toekomst te vertoeven.  

Inspiratie voor de toekomst 

De gelauwerde projecten kunnen als inspiratie dienen voor andere lokale besturen om te werken aan een klimaatbestendige leefomgeving, en wie weet vanaf volgend jaar ook mee te dingen naar het label ‘Klimaatbestendig project’. Vanaf 2024 moedigen we het gebruik van de tools op Klimaatportaal Vlaanderen aan, om zowel zicht te krijgen op de lokale kwetsbaarheden (via de IMPACT-tool) als om het milderend vermogen van ontwerpvarianten te achterhalen (via de PROJECT-tool).

Heb je binnen je gemeente nood aan ondersteuning bij het gebruik van de verschillende klimaattools en aan advies rond een effectief klimaatadaptiebeleid, dan kan je een beroep doen op de lokale adviseurs klimaatadaptatie van de VMM via klimaatadviseurs@vmm.be.